“นักเรียนของเราคือภาพแทนของเด็ก ๆ ที่เติบโตในชนบทห่างไกล เกินครึ่งอาศัยอยู่กับปู่ย่าตายายที่อาชีพหลักคือรับจ้างทำไร่ทำสวน บ้างเปิดร้านค้าเล็ก ๆ บ้างมีรายได้จากการรองานรับจ้างทั่วไป ดังนั้นแทบไม่มีบ้านไหนที่มีรายได้แน่นอน
“ในเรื่องการเรียนจึงยังมีเด็กที่ต้องขาดเรียนบ่อยเพื่อไปทำงาน บางคนต้องหยุดเรียนไปดูแลคนในครอบครัว หลายคนไม่มีโภชนาการที่เหมาะสม …ดังนั้นการเติมเต็มช่องว่างรายได้ครัวเรือนด้วยทุนเสมอภาค ถือว่ามีส่วนมาก ๆ ที่ทำให้เด็กได้เรียนจนจบ ป.6 รวมถึงมีกำลังใจจะเรียนต่อจนจบการศึกษาภาคบังคับ”
ครูกิตติมา แสงตาขุน เป็นครูแอดมินที่ดูแลงานทุนเสมอภาค ภายใต้โครงการจัดสรรเงินอุดหนุนแบบมีเงื่อนไข (Conditional Cash Transfer: CCT) ของ กสศ. ในโรงเรียนบ้านใหญ่ ตำบลพนม อำเภอพนม จังหวัดสุราษฎร์ธานี เล่าถึงเรื่องราวชีวิตของเด็ก ๆ ที่ได้เข้าไปเยี่ยมบ้าน บันทึกข้อมูลต่าง ๆ เข้าระบบ กสศ. และนำมาออกแบบการดูแลช่วยเหลือเด็ก ๆ ในโรงเรียน เพื่อประคับประคองพวกเขาให้มีโอกาสเรียนต่อ ไม่หลุดออกจากระบบการศึกษาภาคบังคับ
“โรงเรียนเราสอนเด็กอนุบาล 2 ถึง ป.6 เป็นโรงเรียนขนาดเล็ก มี 8 ห้องเรียน ในปีการศึกษา 2567 นี้ มีเด็ก ๆ ได้รับทุนเสมอภาค 40 คน ต้องบอกว่าเงินอุดหนุนที่อนุบาลได้รับคนละ 4,000 บาทต่อปี ระดับประถม 3,480 บาทต่อปี เงินจำนวนนี้มีค่ามากในฐานะหลักประกันโอกาสทางการศึกษาที่ช่วยลดภาระผู้ปกครอง ให้นักเรียนมีค่าเดินทาง ค่าอาหาร ค่าขนม และซื้ออุปกรณ์การเรียน
“ทุนเสมอภาคยังช่วยให้เด็ก ๆ ที่เคยหยุดเรียนเพื่อช่วยงานที่บ้าน ไม่ต้องขาดเรียนอีก หรือเด็กที่ต้องทนหิว อดมื้อกินมื้อ ก็ได้รับอาหารที่ดีขึ้น มีน้ำหนักและความสูงเพิ่มขึ้น ซึ่งส่งผลดีต่อการเรียนรู้และสมาธิในการเรียน”
ครูกิตติมาเห็นว่าในพื้นที่ห่างไกล การขาดแคลนทุนทรัพย์ไม่ได้เป็นปัญหาหลักเพียงอย่างเดียว แต่ ‘แรงบันดาลใจ’ ในการเรียนรู้ยังเป็นสิ่งสำคัญที่ขาดหายไป เด็กในครอบครัวที่ไม่มีโอกาสเรียนสูง มักขาดการสนับสนุนและแรงบันดาลใจในการศึกษาต่อ โรงเรียนจึงมุ่งเน้นในการ ‘จุดประกายเป้าหมายการศึกษา’ ด้วยการเปิดโอกาสให้เด็กได้เรียนรู้จากแหล่งเรียนรู้ภายนอก โดยเฉพาะจากแหล่งท่องเที่ยวในอำเภอพนมและการเข้าถึงเทคโนโลยีเพื่อเห็นโลกกว้างและวิถีชีวิตที่แตกต่าง
“แน่นอนว่าเด็ก ๆ ที่อยู่ในครอบครัวที่ผู้ปกครองจบการศึกษาไม่สูงมาก ‘แรงใจ’ หรือ ‘การหนุนเสริม’ ที่เขาควรได้รับก็ยิ่งน้อยลงตามกัน ขณะที่สิ่งสำคัญต่อการศึกษาสมัยใหม่อย่างการเข้าถึงเทคโนโลยี เด็ก ๆ แทบไม่มีโอกาสเข้าถึง
“นอกจากการเรียนรู้ในห้องเรียน เรายังพยายามผลักดันให้เด็กเข้าถึงแหล่งเรียนรู้ข้างนอก โดยเฉพาะในพื้นที่อำเภอพนม ซึ่งมีชื่อเสียงเรื่องสถานที่ท่องเที่ยว ก็เป็นการทำให้เด็ก ๆ ได้เปิดโลกออกไปว่ามีอาชีพน่าสนใจอีกมากมาย นอกจากนี้ยังเอาเทคโนโลยีมาช่วย เพื่อให้เด็ก ๆ เห็นว่าอินเทอร์เน็ตสามารถเป็นแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญ และจะช่วยให้เขาเห็นวิถีชีวิตของผู้คนในแง่มุมอื่น ๆ ในพื้นที่อื่น ๆ อย่างไร”
การที่โรงเรียนสามารถออกแบบการเรียนรู้และดำเนินการต่อเนื่องได้ เพราะมีทุนเสมอภาคเป็นแรงขับเคลื่อน
ครูกิตติมา บอกว่าทุนเสมอภาคช่วยสร้างความเปลี่ยนแปลง ทำให้เด็ก ๆ ที่ขาดแคลนทุนทรัพย์ และโอกาสต่าง ๆ สนใจเล่าเรียนมากขึ้น “เราเชื่อว่าภาพระยะยาวของทุนเสมอภาคภาค คือการเป็นหลักประกันโอกาสให้เด็ก ๆ อยู่ในระบบจนจบการศึกษา ช่วยเพิ่มการมองเห็นเป้าหมาย ที่จะพยายามพาตัวเองไปถึงการเรียนต่อในชั้นมัธยมต้นและมัธยมปลายด้วย”
เกี่ยวกับหลักเกณฑ์การคัดกรองความยากจน ครูกิตติมาบอกว่าการเข้าไปเยี่ยมบ้านและบันทึกข้อมูลเข้าระบบ เพื่อรับการจัดสรรเงินอุดหนุนนักเรียนยากจนพิเศษแบบมีเงื่อนไขของทุนเสมอภาค “เมื่อทำต่อเนื่องทุกปีการศึกษา จะไม่รู้สึกถึงความยุ่งยากซับซ้อน แต่สิ่งที่จำเป็นต้องทำควบคู่กันไป คือการสื่อสารกับผู้ปกครองให้เห็นความสำคัญของการจัดทำข้อมูล และการส่งข้อมูลให้ตรงเวลา เพื่อโอกาสที่เด็กจะไม่เสียสิทธิ์ ซึ่งตรงนี้สำคัญมาก เพราะการที่เด็กคนหนึ่งพลาดโอกาสรับทุนไปแม้เพียงหนึ่งปีการศึกษา นั่นเท่ากับความเสี่ยงที่จะเรียนไม่จบ แล้วเส้นทางชีวิตของเด็กคนหนึ่งก็อาจต้องเปลี่ยนไปเลยในอนาคต”
นี่คือเรื่องราวความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับเด็ก ๆ จากทุนเสมอภาค ของ กสศ. จากครูกิตติมา หนึ่งในคุณครูจำนวนกว่า 400,000 คน ที่ร่วมปฏิบัติภารกิจลดความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา เพื่อสร้างโอกาสให้กับนักเรียนกลุ่มเป้าหมาย 1.3 ล้านคน ให้ไม่เพียงสามารถคงอยู่ในเส้นทางการศึกษา แต่ยังส่งเสริมให้พวกเขาได้เป็นคนแรกในครอบครัวที่จบการศึกษาระดับสูง และยกระดับชีวิตความเป็นอยู่ของตนเองและคนรอบตัวในระยะยาวได้อีกด้วย
