อีกกี่เจน
กว่าคนไทย
จะหายจน?

หลุดกับดักยากจนข้ามรุ่น
ด้วยการศึกษาเสมอภาค

เมื่อประมาณ
30 ปีที่แล้ว

ประเทศไทยหันเห นโยบายเศรษฐกิจ
มาสู่การเปิดเสรีทางการค้าและ
ตั้งตัวเป็นฐานการผลิตของอุตสาหกรรม

นำมาสู่การเติบโตของเศรษฐกิจแบบก้าวกระโดด
จนกระทั่งไทยเคยประกาศตัวจะก้าวขึ้นเป็นหนึ่ง
ในเสือเศรษฐกิจตัวใหม่แห่งเอเชีย
และหวังจะขึ้นเป็นประเทศรายได้สูงในภูมิภาค

เกาหลีใต้

ไต้หวัน

สิงคโปร์

ฮ่องกง

เกาหลีใต้

สิงคโปร์

ไต้หวัน

ฮ่องกง

โชคร้าย...
ประเทศไทยกลับถูกฉุดรั้งไม่ให้ไปถึงฝัน
เพราะอุตสาหกรรมเปลี่ยนแปลงไปสู่การใช้แรงงานที่มีทักษะ

แต่แรงงานไทยยังมีระดับการศึกษาที่ต่ำและขาดทักษะ
ทำให้ไม่สามารถปรับตัวได้ทัน ทำให้เศรษฐกิจไทย

ติดกับดักรายได้ปานกลาง

ในระดับประเทศ การศึกษาคือจุด
เริ่มต้นสำคัญของการยกระดับทักษะแรงงาน

การศึกษามีบทบาทสำคัญในการสร้างโอกาสและสะสม
ทุนมนุษย์ตั้งแต่เด็กจนเข้าสู่วัยทำงาน เพื่อให้ประเทศ
แข่งขันได้ในเศรษฐกิจยุคใหม่ที่ต้องการแรงงานมีทักษะ

สำหรับคนทั่วไป การศึกษาถูกมองว่า
เป็นปัจจัยหนึ่งที่ช่วยยกระดับฐานะข้ามรุ่นได้

พ่อแม่หลายคนเชื่อว่าเมื่อมอบการศึกษาที่ดีให้ลูก พวกเขาจะ
เติบโตมามีฐานะดีกว่ารุ่นตน ความเชื่อนี้ถูกส่งต่อพร้อมกับ
ความหวังที่อยากให้คนรุ่นหลังเป็นกำลังหลักทางเศรษฐกิจ
ของครอบครัว ที่มีทักษะทันและทนต่อความเปลี่ยนแปลง

ไม่ได้รับการศึกษา

41%

ได้รับการศึกษา

59%

ได้รับการศึกษา

98%

ไม่ได้รับการศึกษา

10%

สัดส่วนที่คุณทาย

ได้รับการศึกษา

90%

รุ่นพ่อแม่

เกิดประมาณ พ.ศ. 2500

รุ่นลูก (วัยทำงาน)

เกิดประมาณ พ.ศ. 2520

คุณคิดว่าปัจจุบันคนไทย
วัย
แรงงานได้รับการศึกษา
มากขึ้น
หรือน้อยลงจากรุ่นพ่อแม่?

ลองทายกันดู ว่าสัดส่วนผู้ได้รับการศึกษาในรุ่นลูกซึ่งเกิด
ประมาณ พ.ศ. 2520 มีเท่าไหร่ เมื่อเทียบกับรุ่นพ่อแม่ซึ่ง
เกิดประมาณ พ.ศ. 2500

เลื่อน ขึ้น-ลง ที่แถบ"รุ่นลูก"
เพื่อลองทายสัดส่วน

สัดส่วนผู้ที่ได้รับการศึกษา

ที่มา Global Database on Intergenerational
Mobility (GDIM), World Bank (2020)

เลื่อน ขึ้น-ลง ที่แถบ"รุ่นลูก"
เพื่อลองทายสัดส่วน

สัดส่วนผู้ที่ได้รับการศึกษา

ที่มา Global Database on Intergenerational
Mobility (GDIM), World Bank (2020)

ไม่ได้รับการศึกษา

41%

ประถมศึกษา

23.5%

มัธยมต้น

11.5%

มัธยมปลาย

13.7%

มหาวิทยาลัย

10.7%

ไม่ได้รับการศึกษา

ประถมศึกษา

10.3%

มัธยมต้น

23.4%

มัธยมปลาย

29.2%

มหาวิทยาลัย

35.4%

รุ่นพ่อแม่

เกิดประมาณ พ.ศ. 2500

รุ่นลูก (วัยทำงาน)

เกิดประมาณ พ.ศ. 2520

ในเวลาเพียง 1 รุ่น
คนไทยได้รับการศึกษา
มากขึ้น
โดยคนที่ไม่ได้รับการศึกษา
ลดลง
เหลือแค่เพียงแค่ 2%

สัดส่วนผู้ที่ได้รับการศึกษา

ที่มา Global Database on Intergenerational
Mobility (GDIM), World Bank (2020)

ดูเผิน ๆ คนไทยอาจมีการศึกษาดีขึ้น
แต่แท้จริงแล้วโอกาสที่เด็กแต่ละคน
จะมีการศึกษาสูงแค่ไหนนั้น มีไม่เท่ากัน

เพราะระดับการศึกษาของพ่อแม่

มีแนวโน้มส่งต่อ

สู่ระดับการศึกษาของลูกได้

เพราะระดับการศึกษาของพ่อแม่
มีแนวโน้มส่งต่อสู่ระดับการศึกษาของลูกได้

สิ่งนี้เรียกว่า

การสืบทอด
ทุนมนุษย์ข้ามรุ่น

(Intergenerational Privilege)

'ระดับการศึกษา' คือหนึ่งในทุน
มนุษย์สำคัญที่ถูกส่งต่อข้ามรุ่น!

จากข้อมูลการขยับฐานะระหว่างคนต่างรุ่น
ในสังคมไทย โดยธนาคารโลก พบว่า

รุ่นพ่อแม่

รุ่นลูก

การศึกษาสูง
มหาวิทยาลัย

การศึกษากลาง
ประถมฯ, มัธยมฯ

การศึกษาต่ำ
ต่ำกว่าประถมฯ

*ที่มา Global Database on Intergenerational Mobility (GDIM), World Bank (2020)

หากพ่อแม่มีการศึกษาสูง
ลูกก็มีแนวโน้มเรียนจบ
ในระดับเดียวกับพ่อแม่มาก

'ระดับการศึกษา' คือหนึ่งในทุน
มนุษย์สำคัญที่ถูกส่งต่อข้ามรุ่น!

จากข้อมูลการขยับฐานะระหว่างคนต่างรุ่น
ในสังคมไทย โดยธนาคารโลก พบว่า

รุ่นพ่อแม่

รุ่นลูก

การศึกษาสูง
มหาวิทยาลัย

การศึกษากลาง
ประถมฯ, มัธยมฯ

การศึกษาต่ำ
ต่ำกว่าประถมฯ

*ที่มา Global Database on Intergenerational Mobility (GDIM), World Bank (2020)

ตรงกันข้าม หากพ่อแม่มีการศึกษา
ระดับต่ำสุด ลูกก็จะมีแนวโน้ม
มีการศึกษาระดับต่ำสุดไปด้วย

ปัจจุบันอัตราการเข้าเรียน
มหาวิทยาลัยของเด็กที่ยากจน
เปรียบเทียบกับเด็กที่ร่ำรวยก็ยังคง
ห่างกันมาก

ร่ำรวยที่สุด
10% บน
ของประชากร

35.7%
ไม่ได้เข้าเรียนปริญญาตรี

64.3%
เข้าเรียนปริญญาตรี

ยากจนที่สุด
10% ล่าง
ของประชากร

88.9%
ไม่ได้เข้าเรียนปริญญาตรี

11.1%

ที่มา อัตราการเข้าเรียนสุทธิ (Net enrolment rate)
ในระดับปริญญาตรี พ.ศ. 2564, สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ (2564)

เด็กกลุ่มที่มีความยากจนส่วนใหญ่นี้
อาศัยอยู่ใน
ครัวเรือนยากจน และ
ครัวเรือนยากจนพิเศษ
ที่มีสมาชิก
ในครัวเรือนมีรายได้รวมกันต่ำ

โดยเฉพาะ ครัวเรือนยากจนพิเศษ*
ที่ผู้ปกครอง
ไม่สามารถแบกรับ
ค่าใช้จ่ายด้านการศึกษาของลูกได้
และเสี่ยงทำให้เด็กจำเป็นต้องหลุด
ออกจากระบบฯ กลางคัน

*ครัวเรือนยากจนพิเศษเป็นครัวเรือนที่ผ่านเกณฑ์การ
คัดกรองผู้ขาดแคลนทุนทรัพย์
(Proxy Means Test : PMT)
ในค่าคะแนนความยากจนพิเศษ ที่เก็บข้อมูลจากหลาย
ปัจจัยที่
เกี่ยวข้องกับเศรษฐกิจ ทั้งรายได้ สภาพที่อยู่อาศัย
ภาระการดูแลคนในครอบครัว ฯลฯ

สัดส่วนรายได้ตามระดับการศึกษาสูง
สุดของผู้ปกครองเด็กยากจนพิเศษ

ที่มา ฐานข้อมูลการคัดกรองนักเรียนยากจนพิเศษ
ภาคเรียนที่ 1/2565 (สังกัด สพฐ.)

ต่ำกว่าประถมศึกษา

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

1,949

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

15.4%

ประถมศึกษา

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

2,032

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

52.3%

มัธยมต้น

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

2,249

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

18.9%

มัธยมปลาย

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

2,320

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

10.3%

ปวช./ปวส.

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

2,702

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

2.2%

ป.ตรีขึ้นไป

รายได้เฉลี่ยบาท/เดือน

3,372

สัดส่วนจำนวนผู้ปกครอง

0.9%

พื้นที่แสดงสัดส่วนจำนวนผู้ปกครองเด็กยากจนพิเศษ
ตามระดับการศึกษาสูงสุดที่ได้รับ (%)

สัดส่วนรายได้ตามระดับการศึกษาสูง
สุดของผู้ปกครองเด็กยากจนพิเศษ

ที่มา ฐานข้อมูลการคัดกรองนักเรียนยากจนพิเศษ
ภาคเรียนที่ 1/2565 (สังกัด สพฐ.)

ผู้ปกครองของเด็กยากจนพิเศษ
ส่วนใหญ่
ยังมีรายได้เฉลี่ยอยู่ใต้
เส้นความยากจน
และสูญเสียรายได้ทั้งหมดไปกับ
ค่าใช้จ่ายในครัวเรือน

สัดส่วนรายได้ตามระดับการศึกษาสูง
สุดของผู้ปกครองเด็กยากจนพิเศษ

ที่มา ฐานข้อมูลการคัดกรองนักเรียนยากจนพิเศษ
ภาคเรียนที่ 1/2565 (สังกัด สพฐ.)

พวกเขาเกินกว่าครึ่งยังเรียนจบเพียง
ระดับประถมศึกษาหรือต่ำกว่านั้น
เพิ่มความเสี่ยงที่จะส่งต่อระดับ
การศึกษาเดียวกันสู่ลูกหลาน

ครัวเรือนยากจนพิเศษ
กระจาย
อยู่ทั่วประเทศ
โดยเฉพาะ
ในภาคอีสานและภาคใต้

10 อันดับ จังหวัดที่มีจำนวน
ครัวเรือนยากจนพิเศษมากที่สุด (ครัวเรือน)

ที่มา ฐานข้อมูลการคัดกรองนักเรียนยากจนพิเศษ
ภาคเรียนที่ 1/2565

ปัญหารุมเร้า แต่ความ
ช่วยเหลือกลับไม่ทั่วถึง

น่าแปลกใจที่แม้บางพื้นที่มีจำนวน
ครัวเรือนยากจนพิเศษมาก
แต่
พื้นที่นั้นกลับได้เงินอุดหนุนน้อย

ทำให้การจัดสรรงบประมาณ
การศึกษา
ยังคงสวนทางกับภาวะความยากจนในพื้นที่

ด้วยสองปัจจัยสำคัญนี้
การจะหยุดยั้งความยากจน
ข้ามรุ่นด้วยการยกระดับ
การศึกษาของเด็กยากจนพิเศษ
จึงไม่ใช่เรื่องง่ายเลย

ตัดโอกาสพัฒนาทุนมนุษย์
เพิ่มความเสี่ยงการส่งต่อ
ความยากจนสู่รุ่นถัดไป

เด็กยากจนพิเศษ

1,307,152

คน

เด็กยากจนพิเศษเหล่านี้กำลังถูกลดทอนโอกาสที่จะได้รับการพัฒนาศักยภาพ
ตามสิทธิที่ควรจะเป็น ทั้งที่พวกเขาจะเติบโตมาเป็นกำลังหลักของสังคมยุคใหม่
ที่ทุนมนุษย์กลายเป็นปัจจัยสำคัญในการก้าวพ้นกับดักประเทศรายได้ปานกลาง

เด็กยากจนพิเศษเหล่านี้กำลังถูกลดทอนโอกาส
ที่จะได้รับการพัฒนาศักยภาพตามสิทธิที่ควรจะเป็น
ทั้งที่พวกเขาจะเติบโตมาเป็นกำลังหลักของสังคม
ยุคใหม่ ที่ทุนมนุษย์กลายเป็นปัจจัยสำคัญในการ
ก้าวพ้นกับดักประเทศรายได้ปานกลาง

เราลองสมมติว่า
เด็กยากจนพิเศษทั้งหมดในปัจจุบัน
มีเส้นทางชีวิต 4 แบบ แทนด้วยเด็ก 4 คน

กรีน

วุฒิ ป.6

หลุดออกจากระบบฯ ก่อนวัย
อันควร สามารถเรียนอยู่ในระบบฯ
ได้เฉลี่ย 6 ปี (เทียบเท่า ป.6)

ส้ม

วุฒิ ม.3

หลุดออกจากระบบฯ ตามอัตรา
เฉลี่ยเด็กหลุดออกจากระบบฯ
ของไทย สามารถเรียนอยู่ในระบบฯ
ได้ประมาณ 9 ปี (เทียบเท่า ม.3)

เมฆ

วุฒิ ม.6

สามารถเรียนอยู่ในระบบฯ ได้
จนครบหลักสูตรการศึกษาขั้น
พื้นฐานที่ 12 ปี (เทียบเท่า ม.6)

ผึ้ง

วุฒิ ป.ตรี

หลังจากจบหลักสูตรการศึกษาขั้น
พื้นฐานที่ 12 ปี (เทียบเท่า ม.6)
เข้าเรียนต่อมหาวิทยาลัยจนเรียนจบ
การศึกษาระดับปริญญาตรี

ที่มา: สถาบันวิจัยเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (วสศ.)
คำนวณจากข้อมูลการสำรวจภาวะการทำงานของประชากร
สำนักงานสถิติแห่งชาติ ปี 2564